Jednym z podstawowych praw pracownika wynikającym z przepisów ustawy kodeks pracy z dnia 26 czerwca 1974r. tj. z dnia 17 września 2014r. (Dz.U. z 2014r. poz 1502) jest prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego (art. 152 kodeksu pracy), którego wymiar zależy od ogólnego okresu zatrudnienia. Przy zatrudnieniu krótszym niż 10 lat wynosi on 20 dni, przy zatrudnieniu wynoszącym 10 lat i więcej obowiązuje wymiar 26 dni urlopu.
Zasady udzielania urlopu wypoczynkowego określa art. 154² kodeksu pracy, zgodnie z którym urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasy pracy pracownika w danym dniu (§ 1). Przy udzielaniu urlopu we wskazany powyżej sposób jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy (§ 2). (pracownicy o stażu pracy poniżej 10 lat mają prawo do 160 godzin urlopu wypoczynkowego w roku, zaś pracownicy o stażu wynoszącym co najmniej 10 lat – do 208 godzin). Paragraf 1 i 2 art. 154² kodeksu pracy stosuje się odpowiednio do pracownika, dla którego dobowa norma czasu pracy wynikająca z odrębnych przepisów jest niższa niż 8 godzin.
Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku pracowników wykonujących zawód medycznych zatrudnionych w podmiocie leczniczym, których czas pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie może przekraczać 7 godzin 35 minut na dobę i przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień. Krótsza dobowa norma czasu pracy dla tej grupy zatrudnionych wynika z art. 93 ustawy o działalności leczniczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 618). Godzinowy wymiar urlopu wypoczynkowego pracownika podmiotu leczniczego ustalamy mnożąc liczbę dni przysługującego urlopu przez 7 godzin i 35 min.
Przytoczone reguły są stosowane w stosunku do pracowników pracujących w tzw. podstawowym systemie czasu pracy, czyli osiem godzin (bądź 7,35 godziny) dziennie i przeciętnie pięć dni w tygodniu. Inaczej wygląda sytuacja pracowników pracujących w ramach nietypowych systemach czasu pracy.
Pracownicy zatrudnieni w równoważnym czasie pracy
System ten wprowadza możliwość wydłużania dobowego wymiaru czasu pracy nie więcej niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającycm 1 miesiąca. Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi (art. 135 kodeksu pracy)
Z uwagi na to, że urlop wypoczynkowy przelicza się na godziny, a omawiany system charakteryzuje się nierównomiernym rozkładem czasu pracy w poszczególnych dniach, udzielanie urlopu będzie związane z wykorzystaniem w poszczególnych dniach różnej liczby godzin urlopu.
W równoważnym czasie pracy wymiar urlopu wypoczynkowego ulega obniżeniu o liczbę godzin, jaką pracownik powinien przepracować w okresie, w którym korzysta z urlopu.
Przykładowo udzielając pracownikowi urlopu na dzień, w którym miał zaplanowane 12 godzin pracy należy odjąć z puli urlopowej pracownika 12 godzin, gdyby natomiast pracownik skorzystał z urlopu w dniu, w którym zgodnie z harmonogramem czasu pracy miał świadczyć pracę w wymiarze 8 godzin bądź 7 godzin i 35 minut w przypadku pracowników podmiotów leczniczych, ogólny wymiar urlopu należy pomniejszyć o 8 godzin bądź odpowiednio o 7 godzin i 35 minut.
Urlop na żądanie
Pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu (art. 167² kodeksu pracy). Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 15 listopada 2006 r. (I PK 128/06) ma to zrobić do chwili przewidywanego rozpoczęcia pracy według obowiązującego go rozkładu czasu pracy, chyba że późniejsze zgłoszenie wniosku przewiduje regulamin pracy bądź przyjęta u pracodawcy praktyka. Cztery dni na żądanie są częścią przysługującego pracownikowi w danym roku urlopu, czyli 20 lub 26 dni, a nie dodatkowymi dniami urlopu wypoczynkowego (por.stanowisko GIP z 1 kwietnia 2011 r. w sprawie liczby dni urlopu na żądanie GPP–110-4560-14- 1/11/PE/RP).
Pracownikom zatrudnionym w systemie równoważnych norm czasu pracy przysługują również cztery dni urlopu na żądanie. W praktyce oznaczać to będzie różną ilość godzin urlopu. Poniżej przedstawiam odpowiedź GIP z 2009 r. w sprawie zasad udzielania urlopu na żądanie pracownikowi zatrudnionemu w równoważnym systemie czasu pracy, GPP-110-4560-38/09/PE/RP (www.prawo.rp.pl/artykul/313724.html, www.pogotowiekadrowe.pl).
ODPOWIEDŹ GIP W SPRAWIE ZASAD UDZIELANIA URLOPU NA ŻĄDANIE PRACOWNIKOWI ZATRUDNIONEMU W RÓWNOWAŻNYM SYSTEMIE CZASU PRACY (GPP-110-4560-38/09/PE/RP)
W myśl przepisów art.167(2) k.p. pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym do 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Przepisy Kodeksu pracy nie zawierają żadnych ograniczeń w udzielaniu takiego urlopu pracownikom zatrudnionym w równoważnym systemie czasu pracy. Pracownik zatrudniony w takim systemie czasu pracy może wystąpić o urlop we wskazanym przez siebie terminie, a pracodawca nie może odmówić udzielenia mu tego urlopu. Zgłoszenie żądania udzielenia urlopu pracownik musi zgłosić najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia.
Zasady udzielania urlopu na żądanie należy oderwać od ogólnych zasad udzielania urlopu, w tym od konsekwencji wynikających z udzielania urlopu w wymiarze godzinowym odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy, w tym znaczeniu, że 4 dni urlopu na żądanie nie zawsze będą oznaczały 32 godziny. Istotą i celem urlopu na żądanie było umożliwienie pracownikowi czterokrotnej możliwości skorzystania z prawa do urlopu bez wcześniejszego uzgadniania tego z pracodawcą. Jest to urlop udzielany na szczególnych zasadach, którego cel jest zbliżony do celu tzw. urlopów okolicznościowych z tą różnicą, że jego udzielenie nie jest uzależnione od zaistnienia jakiś szczególnych okoliczności określonych przepisami prawa.
Wymiar urlopu na żądanie określono poprzez przyznanie pracownikowi 4-krotnej możliwości powiadomienia o korzystaniu z tego prawa. Powyższe ma zastosowanie również do pracowników zatrudnionych w równoważnym systemie czasu pracy. Brak jest podstaw prawnych do obniżenia tym pracownikom wymiaru urlopu udzielanego na żądanie.
Zatem, pracownikom zatrudnionym w systemie równoważnych norm czasu pracy przysługują również 4 dni urlopu na żądanie. W praktyce oznaczać to będzie różną ilość godzin urlopu. Na przykład, pracownik zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy, który zgodnie z rozkładem czasu pracy wykonuje pracę w następujący sposób: poniedziałek – 12 godzin, środa – 10 godzin i piątek – 8 godzin. Gdyby pracownik ten korzystał we wskazane wyżej dni z urlopu na żądanie z jego puli urlopowej należałoby odpisać różną liczbę godzin w zależności od tego, czy urlop byłby udzielany na dzień, w którym świadczy pracę w wymiarze 12, 10 czy 8 godzin.
Opinię sporządziła r.pr. Agnieszka Malinowska
Przy opracowaniu opinii korzystano z:
1. Komentarza do ustawy kodeks pracy Kazimierza Jaśkowskiego (źródło LEX/el.2015; stan prawny 01 kwietnia 2015r.)
2. Komentarza do ustawy kodeksu pracy red. Dr Krzysztof Walczak (Beck Online Komentarze)
